Nguồn gốc, ý nghĩ và ngày cử hành lễ Phật Đản

Ngày lễ Phật Đản là một trong ba ngày lễ lớn trong năm của đạo Phật, cùng với lễ Vu Lan và lễ Thành Đạo. Hãy cùng tìm hiểu về nguồn gốc, ý nghĩa và ngày cử hành lễ Phật Đản.

Ngày Phật Đản quốc tế là ngày rằm tháng tư âm lịch hàng năm (15/4).

1. Nguồn gốc và ngày cử hành

Trước năm 1959, các nước thường tổ chức lễ Phật Đản vào ngày 8/4 âm lịch. Nhưng sau Đại hội Phật giáo thế giới lần đầu tiên tại Colombo (Tích Lan) đã thống nhất chọn ngày Phật Đản quốc tế là ngày rằm tháng tư âm lịch hàng năm (15/4).
 
Năm 1999, ngày lễ Phật Đản 15/4 âm lịch đã được Liên Hiệp Quốc công nhận là ngày lễ hội văn hóa tâm linh thế giới. Đây là một trong ba ngày lễ cấu thành Lễ Tam Hợp mà Liên Hiệp Quốc gọi là Vesak (lễ Phật Đản sinh, lễ Phật thành đạo và lễ Phật nhập Niết Bàn).

Lễ Phật Đản là ngày Đức Phật Thích Ca Mâu Ni chào đời tại vườn Lâm Tỳ Ni, tiếng Pali gọi là Vesak, tiếng Phạn là Vaisakha (nhằm ngày 15 tháng tư âm lịch, năm 624 Trước Công Nguyên), một ngày rất quan trọng trong truyền thống Phật giáo.

Đức Phật Thích Ca xuất thân là Thái tử Tất Đạt Đa con của vua Tịnh Phạn và hoàng hậu Mada, dòng họ Cồ Đàm, vương tộc Thích Ca. Ngài được cho là sinh vào ngày rằm tháng tư âm lịch năm 624 TCN (theo lý giải của phái Nam tông), mùng 8/4 âm lịch (theo lý giải của phái theo Bắc tông) tại vườn Lâm Tỳ Ni, nơi nằm giữa Ca Tỳ La Vệ và Devadaha ở Nepal.

Vì thế, lễ Phật Đản được tổ chức hàng năm, vào ngày rằm tháng tư, ở các nước theo đạo Phật là để kỷ niệm ngày Đức Phật ra đời.

Lễ Phật Đản được tổ chức hàng năm để kỷ niệm ngày Đức Phật ra đời.

Theo Phật Pháp Nam Tông và Phật Pháp Tây Tạng thì ngày này là ngày Tam Hiệp (kỷ niệm Phật Đản, Phật thành đạo và Phật nhập Niết Bàn). Ngày Phật Đản hay là lễ Vesak, Tam Hiệp được kỷ niệm vào các ngày khác nhau, tùy theo quốc gia. Tuy nhiên theo Phật giáo Bắc Tông và ảnh hưởng của Phật giáo Trung Hoa thì ngày này là ngày kỷ niệm ngày sinh của đức Phật Thích Ca.

Một số quốc gia với đa số Phật tử chịu ảnh hưởng Phật giáo Bắc Tông (như Trung Quốc, Hàn Quốc, Nhật Bản, Việt Nam) thường tổ chức ngày lễ Phật đản vào ngày mồng 8 tháng 4 âm lịch. Các quốc gia theo Nam Tông thường tổ chức vào ngày trăng tròn trong tháng 4 âm lịch hay là ngày trăng tròn trong tháng 5 dương lịch.

Tại Ấn Độ, Bangladesh, Nepal và các nước láng giềng Đông Nam Á theo Phật giáo Nguyên thủy, lễ Phật đản được tổ chức vào ngày trăng tròn của tháng Vaisakha của lịch Phật giáo và lịch Hindu, mà thường rơi vào tháng 4 hoặc tháng 5 của lịch Gregorian phương Tây.

Lễ hội được gọi là Visakah Puja (lễ hội Visakah) hay là Buddha Purnima, Phật Purnima (बुद्ध पूर्णिमा), Purnima nghĩa là ngày trăng tròn trong tiếng Phạn hay là Buddha Jayanti, Phật Jayanti, với Jayanti có nghĩa là sinh nhật ở Nepal và Tiếng Hindi. Thái Lan gọi là Visakha Bucha; Indonesia gọi là Waisak; Tây Tạng gọi là Saga Daw; Lào gọi là Vixakha Bouxa và Myanmar gọi là Ka-sone-la-pyae(nghĩa là Ngày rằm tháng Kasone, cũng là tháng thứ hai trong lịch Myanmar).

2. Ý nghĩa của Đại lễ Phật Đản

Trong ngày lễ Phật Đản, các Phật tử thường vinh danh Tam bảo, gồm Phật, Pháp, Tăng, dưới các hình thức như dâng cúng, tặng hoa, đến nghe thuyết giảng, thực hành ăn chay và giữ "Ngũ giới", "Tứ vô lượng tâm" (từ bi hỷ xả), thực hành bố thí và làm việc từ thiện, tặng quà, tiền cho những người yếu kém trong cộng đồng, mọi hành động đều hướng đến những điều thiện lương, để cuối cùng đem lại hạnh phúc và bình an trong tâm của mỗi người.

Tắm Phật đã trở thành một nghi lễ không thể thiếu trong ngày lễ Phật đản hàng năm.

Tại Việt Nam, ngày lễ Phật Đản từ lâu đã trở thành lễ hội lớn, được Giáo hội Phật giáo Việt Nam tổ chức một cách trang trọng. Đây là dịp để mỗi người con của Phật có cơ hội ôn lại lịch sử của Đức Bản sư để chiêm nghiệm, sống theo lời Ngài chỉ dạy, đi theo con đường Ngài đã đi. Đó là con đường Bát Chính Đạo, con đường Giới – Định – Tuệ.

Điểm trọng tâm của ngày lễ này là nghi thức "tắm Phật",  là dịp để Phật tử nhìn lại tâm thức và tưởng nhớ đến những lời Phật dạy. Bên cạnh đó còn có nghi thức thả bóng bay và chim bồ câu cầu nguyện hòa bình.

Với đông đảo Phật tử trên thế giới, đại lễ Vesak giữ một vai trò quan trọng trong đời sống văn hóa tâm linh. Nhiều quốc gia châu Á công nhận ngày lễ Phật đản là ngày nghỉ lễ chính thức như Thái Lan, Nepal, Sri Lanka, Malaysia, Miến Điện, Singapore, Indonesia, Hàn Quốc, Hồng Kông, Đài Loan, Campuchia. Tại Việt Nam, ngày này không phải ngày nghỉ lễ được công nhận chính thức.

Ở một số quốc gia như Sri Lanka, vào ngày Phật Đản, việc bán rượu và thịt thường bị cấm và tất cả các cửa hàng rượu, bia và lò giết mổ phải đóng cửa. Chim, côn trùng và thú vật được phóng sinh như là một "hành động mang tính biểu tượng của sự giải thoát". Tại Ấn Độ, Nepal, người dân thường mặc áo trắng khi lên các tịnh xá và ăn chay. Tại hầu hết các quốc gia châu Á đều có diễu hành xe hoa và nghi lễ tụng niệm, tại Hàn Quốc có lễ hội đèn hoa sen rất long trọng.

Trong khi đó tại Myanmar, hoạt động đáng chú ý nhất trong ngày lễ Phật Đản là người dân với lòng thành kính, đặt những chậu nước tinh khiết trên đầu đội đến những tự viện tưới xuống cây bồ đề. Nghi thức này mang ý nghĩa cảm ơn giống cây đã che chở Đức Thế Tôn trong những ngày thiền định trước khi chứng đạo và ước nguyện năng lực giải thoát luôn trưởng dưỡng trong họ.

Trong Nghị quyết của Đại hội đồng Liên Hợp Quốc viết: "Lời dạy của đức Phật, và thông điệp về từ bi, hòa bình và thiện tâm của Ngài đã chuyển hóa hàng triệu người... Thừa nhận ngày trăng tròn tháng 5 hàng năm là ngày thiêng liêng nhất của người Phật tử, kỷ niệm ngày sinh, thành đạo và nhập niết bàn của đức Phật".

Từ năm 2000 đến nay, những hoạt động kỷ niệm ngày đại lễ Vesak đều được tổ chức long trọng tại trụ sở chính của Liên Hợp Quốc và nhiều nơi trên thế giới. Việt Nam là một trong những quốc gia có vinh dự đăng cai Đại lễ LHQ Vesak vào các năm 2008, 2014 và năm 2019.

Nguồn tham khảo