Phong tục và ý nghĩa của việc thắp nhang trong văn hóa người Việt

Thắp nhang (hay còn gọi là đốt nhang, thắp hương, dâng hương) vốn là một tập tục lâu đời, đã xuất hiện và tồn tại trong tín ngưỡng văn hóa của người Việt hàng ngàn năm nay. Đây cũng là hình thức bày tỏ sự biết ơn, lòng kính trọng, cùng với những nỗi niềm của người thắp. Vì vậy, mỗi khi nén hương được thắp lên cũng là lúc sợi dây tâm linh giữa hai thế giới âm – dương được kết nối.

Bên cạnh các ý nghĩa về truyền thống và văn hoá tâm linh, phong tục thắp nhang cũng mang một bề dày lịch sử đáng chú ý và nhiều bí ẩn.

Ý nghĩa và nguồn góc của tục thắp nhang

Trong tâm thức của người Việt Nam, việc thắp nhang đã trở thành một nét văn hóa đặc trưng hàng ngày với bàn thờ tổ tiên, trong nhiều dịp như đám giỗ, viếng chùa…

Vậy tục thắp nhang từ đâu mà có?

Theo các ghi chép lịch sử, nhang được phát minh bởi người Ai Cập cách đây khoảng 3.500 năm. Họ dùng một loại giấy cói y học, tổng hợp các loại thảo dược xưa, cuốn thành từng cây nhang. Sau đó, cầm theo bó rồi đốt cháy để tôn vinh các vị thần. Ngoài ra, họ còn xem đây là nghi thức xua đuổi tà ma, cầu bình an. Người ta còn phát hiện bằng chứng khảo cổ với các đốt nhang được tìm thấy trong lưu vực sông Ấn, có niên đại khoảng 3.300 năm trước.

Tại khu vực Châu Á, tục thắp nhang xuất hiện tại Trung Quốc từ cách đây khoảng 2.000 năm. Đến thời nhà Tống, thắp nhang đã trở thành một phần văn hóa. Chưa biết chính xác nhang đã du nhập đến đây như thế nào. Nhiều giả thuyết cho rằng các thương nhân nước ngoài như Ả Rập đã mang văn hoá thắp nhang đến Trung Quốc.

Thời gian trôi qua, các cuộc di cư của người Hoa đã mang theo tục thắp nhang đến nhiều nước Đông Nam Á. Tại Việt Nam, thắp nhang đã trở thành tập quán trong các ngày lễ hội như Rằm tháng bảy, lễ Vu Lan, ngày Tết, lễ Phật đản, những ngày quan trọng trong gia đình như cúng giỗ, đám cưới, ăn tân gia… dùng để cúng những vị như Phật Bà Quan Âm, chư vị Phật, Táo Quân…

Với lịch sử tồn tại hàng nghìn năm, nén nhang đã đi vào đời sống văn hóa, tín ngưỡng của người Việt Nam như một nét đẹp truyền thống, gần gũi và trang nghiêm.

Phong tục và ý nghĩa của việc thắp nhang trong văn hóa người Việt

Phong tục và ý nghĩa của việc thắp nhang trong văn hóa người Việt

Thắp nhang thế nào là đúng?

Khi thắp hương cần phải mở hết các cửa, bật đèn sáng nếu trời tối để tạo không gian thoải mái, thoáng khí. Người ta còn có quan niệm mở cửa để chào đón ông bà, đón nhận tài lộc.

Số lượng nén nhang khi thắp?

Thắp hương nên thắp theo số lẻ 1,3,5,7,9...vì số lẻ đại diện cho số dương sẽ mang dương khí, đem lại may mắn. Ngược lại số lẻ 2,4,6,8,... nằm ở số âm, quan niệm sẽ không tốt.

- Thắp 1 nén: thường được dùng để thắp hằng ngày. Số 1 ở đây thể hiện người sống thành tâm mong cầu thần linh, mong muốn tổ tiên phù hộ bình an, hạnh phúc, sức khỏe, tài lộc. Thắp một nén hương để thờ cúng thần linh trong nhà được gọi là bình an hương.

- Thắp 3 nén: thường được dùng cho các ngày lễ, Tết, các ngày rằm, mùng 1. Việc thắp 3 nén hương có ý nghĩa là trong tâm nhang, giới nhang, định nhang. Tâm nhang là lòng thành kính của người thắp. Giới nhang là luôn hướng theo lời răn dạy của Phật thánh tổ đường. Định nhang nghĩa là tuyệt đối không thay đổi lòng dạ. Theo phong thủy, số 3 tượng trưng cho Thiên - Địa - Nhân, chỉ về bầu trời, mặt đất và con người. Theo đạo phật, 3 nén nhang được gọi là tam bảo hương. Tam bảo đó chính là Phật, Pháp và Tăng.

Ngoài ra, 3 nén nhang còn có các ý nghĩa:
•   Tam Bảo (Phật - Pháp - Tăng).
•   Tam Giới, Tam Hữu (Dục giới - Sắc giới - Vô sắc giới).
•   Tam Thời chỉ thời gian (Quá khứ - Hiện tại - Tương lai).
•   Tam vô lợi học (Gới - Tuệ - Định).

- Thắp 5 nén: chỉ về ngũ phương, ngũ hành, ngũ thổ. Thông thường thì trong một dòng họ, dòng tộc, quốc gia hay tập thể có việc gì đó đại sự thì mới thắp năm nén nhang. Điều này có nghĩa là khắp trời đất chứng giám lòng thành của người đại diện, cầu “Quốc thái dân an” và những điều tốt đẹp.

- Thắp 7 nén: được gọi là Bắc đẩu Thất : Thiên Xu, Thiên Toàn, Thiên Cơ, Thiên Quyền, Khai Dương, Ngọc Hoành và Giao Quang. Tất cả là những vị thần linh cai quản tam giới (Thiên - Địa - Nhân). Thắp 7 nén nhang cùng lúc là để mời gọi Thần linh, Thiên tướng hỗ trợ giúp trừ tà, trừ yêu, giải vây thế khó.

- Thắp 9 nén: gọi là cửu liên hoàn. Phải cắm theo thứ tự ba hàng ba cột, trên cùng là để mời Ngọc Hoàng, 2 hàng kế tiếp là mời các chư vị Thập Điện Diêm Vương. Thắp 9 nén có ý nghĩa cầu cứu khi rơi vào hiểm nguy, tình thế khó, khó thay đổi.

Số lượng nén nhang khác nhau mang nhiều ý nghĩa khác nhau

Số lượng nén nhang khác nhau mang nhiều ý nghĩa khác nhau

Thứ tự thắp hương trong nhà

Tại văn hoá người Việt, trong một gia đình có khá nhiều bàn thờ khác nhau, phổ biến gồm: bàn thờ gia tiên, thờ ông địa, thần tài, thờ phật, thờ ông táo....

Thứ tự ưu tiên thắp hương nếu các loại bàn thờ trên cùng xuất hiện trong một khu vực:

1. Bàn thờ phật hoặc mẹ Quan Âm.
2. Bàn thờ gia tiên.
3. Bàn thờ thần tài thổ địa.
4. Bàn thờ ông táo
5. Bàn thờ cho người mới mất…

Những điều cần lưu ý và kiêng kị khi thắp nhang?

•   Lựa chọn những cây nhang thẳng, khi cắm nhang phải thẳng, không được để nghiêng, không được cắm qua loa.
•   Nên lưu ý đến khu vực bát nhang vì có thể cuốn lửa gây cháy và ảnh hưởng phong thuỷ.
•   Nếu nhang bị tắt giữa chừng thì không nên rút nhang ra đốt lại mà để nguyên đó, dùng bật lửa mồi cho cháy lại.
•   Khói nhang tỏa ra rất độc hại, vậy nên đốt nhang với lượng ít nếu ở phòng kín và nên mở cửa để thông thoáng.
•   Khi đốt nhang cần tịnh tâm và thành tâm khấn vái, nên cầu mong những điều tốt đẹp cho mình và cả người khác.
•   Không đốt hương với số lượng cây là số chẳn.
•   Không ăn mặt hở hang khi thắp hương.
•   Không xử dụng hoa quả nhựa để thắp hương.
•   không được xử dụng các loại hoa quả có gai để dâng hương.
•   Không xử dụng nhang hóa chất để làm cầu nối tâm linh.

Hoài Ân Viên tổng hợp